4. อคารสุตฺตวณฺณนา

[262] ปุรตฺถิมาติ วิภตฺติโลเปน นิทฺเทโส, นิสฺสกฺเก วา เอตํ ปจฺจตฺตวจนํฯ ปฐมชฺฌานาทิวเสนาติ ปฐมทุติยชฺฌานวเสนฯ อนุสฺสติวเสนาติ นิทสฺสนมตฺตํ อญฺญสฺสปิ อุปจารชฺฌานคฺคหิตสฺส สวิตกฺกจารสฺส นิรามิสสฺส สุขสฺส ลพฺภนโตฯ ตสฺสปิ วา ปฐมชฺฌานาทีติ เอตฺถ อาทิ-สทฺเทน สงฺคโห ทฏฺฐพฺโพฯ กามเหตุ ทุกฺขปฺปตฺตานํ ทุกฺขเวทนา กามามิเสน สามิสา เวทนาฯ อนุตฺตรวิโมกฺขา นาม อรหตฺตผลํฯ ‘‘กุทาสฺสุ นามาหํ ตทายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสามี’’ติ เอวํ ปิหํ อุปฏฺฐาปยโต ตสฺมิํ อนิชฺฌมาเน ปิหปฺปจฺจยา อุปฺปนฺนโทมนสฺสเวทนาฯ เนกฺขมฺมนิสฺสิตา อุเปกฺขาเวทนา นิรามิสา อทุกฺขมสุขา นามฯ สวิเสสํ ปน ทสฺเสตุํ ‘‘จตุตฺถชฺฌานวเสน อุปฺปนฺนา อทุกฺขมสุขเวทนา’’ติ วุตฺตํฯ

อคารสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5-8. ปฐมอานนฺทสุตฺตาทิวณฺณนา

[263-266] เหฏฺฐา กถิตนยาเนว, เวเนยฺยชฺฌาสยโต ปน เตสํ เทสนาติ ทฏฺฐพฺพํฯ เอตฺถาติ เอเตสุ จตูสุ สุตฺเตสุฯ ปุริมานิ ทฺเว ‘‘ปฐมํ ฌานํ สมาปนฺนสฺส วาจา ปฏิปฺปสฺสทฺธา โหตี’’ติอาทินา นเยน ยาว ขีณาสวสฺส กิเลสปฏิปฺปสฺสทฺธิ, ตาว เทสนาย ปวตฺตตฺตา ‘‘ปริปุณฺณปสฺสทฺธิกานี’’ติ วุตฺตานิฯ ตาว ปริปูรํ กตฺวา อเทสิตตฺตา ‘‘ปจฺฉิมานิ อุปฑฺฒปสฺสทฺธิกานิ, เทสนายา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

ปฐมอานนฺทสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9-10. ปญฺจกงฺคสุตฺตาทิวณฺณนา

[267-268] ทณฺฑมุคฺครํ อคฺคโสณฺฑมุคฺครํฯ กาฬสุตฺตปกฺขิปนํ กาฬสุตฺตนาฬิฯ วาสิอาทีนิ ปญฺจ องฺคานิ อสฺสาติ ปญฺจกงฺโคฯ วตฺถุวิชฺชาย วุตฺตวิธินา กตฺตพฺพนิสฺสยานิ ฐเปตีติ ถปติฯ ปณฺฑิตอุทายิตฺเถโร, น ลาฬุทายิตฺเถโรฯ ทฺเวปานนฺทาติ อฏฺฐกถาย ปทุทฺธาโร กโต – ‘‘ทฺเวปิ มยา อานนฺทา’’ติ ปน ปาฬิยํฯ ปสาทกายสนฺนิสฺสิตา กายิกา, เจโตสนฺนิสฺสิตา เจตสิกาฯ อาธิปจฺจฏฺเฐน สุขเมว อินฺทฺริยนฺติ สุขินฺทฺริยํฯ อุปวิจารวเสนาติ รูปาทีนิ อุเปจฺจ วิจรณวเสนฯ อตีเต อารมฺมเณฯ ปจฺจุปฺปนฺเนติ อทฺธาปจฺจุปฺปนฺเนฯ เอวํ อฏฺฐาธิกํ สตํ อฏฺฐสตํฯ

ปาฏิเยกฺโก อนุสนฺธีติ ปุจฺฉานุสนฺธิอาทีหิ วิสุํ เตหิ อสมฺมิสฺโส เอโก อนุสนฺธิฯ เอกาปิ เวทนา กถิตา ‘‘ตตฺร, ภิกฺขเว, สุตวา อริยสาวโก’’ติ อาหริตฺวา ‘‘ผสฺสปจฺจยา เวทนา’’ติฯ

ยสฺมา ภควา จตุตฺถชฺฌานุเปกฺขาเวทนํ วตฺวา – ‘‘อตฺถานนฺท, เอตสฺมา สุขา อญฺญํ สุข’’นฺติอาทิํ วทนฺโต ถปติโน วาทํ อุปตฺถมฺเภติ นามฯ เตน หิ อุเปกฺขาเวทนา ‘‘สุข’’นฺเตว วุตฺตา สนฺตสภาวตฺตาฯ อภิกฺกนฺตตรนฺติ อติวิย กนฺตตรํ มโนรมตรํฯ เตนาห ‘‘สุนฺทรตร’’นฺติฯ ปณีตตรนฺติ ปธานภาวํ นีตตาย อุฬารตรํฯ เตนาห ‘‘อตปฺปกตร’’นฺติฯ สุขนฺติ วุตฺตา ปฏิปกฺขสฺส สุฏฺฐุ ขาทเนน, สุกรํ โอกาสทานมสฺสาติ วาฯ นิโรโธ สุขํ นาม สพฺพโส อุทยพฺพยาภาวโตฯ เตนาห ‘‘นิทฺทุกฺขภาวสงฺขาเตน สุขฏฺเฐนา’’ติฯ

สุขสฺมิํเยวาติ สุขมิจฺเจว ปญฺญเปติฯ นิโรธสมาปตฺติํ สีสํ กตฺวาติ นิโรธสมาปตฺติเทสนาย สีสํ อุตฺตมํ กตฺวาฯ เทสนาย อุทฺเทสาธิมุตฺเต อุฏฺฐาเปตฺวา วิตฺถาริตตฺตา ‘‘เนยฺยปุคฺคลสฺส วเสนา’’ติ วุตฺตํฯ ทสมํ อนนฺตรสุตฺเต วุตฺตนยตฺตา อุตฺตานตฺถเมวฯ

ปญฺจกงฺคสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

รโหคตวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. อฏฺฐสตปริยายวคฺโค

1. สีวกสุตฺตวณฺณนา

[269] จูฬา ปน อสฺส มหตี อตฺถิ สวิเสสา, ตสฺมา ‘‘โมฬิยสีวโก’’ติ วุจฺจติฯ ฉนฺนปริพฺพาชโกติ กมฺพลาทินา โกปีนปฏิจฺฉาทกปริพฺพาชโกฯ ปิตฺตปจฺจยานีติ ปิตฺตเหตุกานิ ฯ ‘‘ติสฺโส เวทนา’’ติ วตฺวา ตาสํ สมฺภวํ ทสฺเสตุํ ‘‘กถ’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ กุสลเวทนา อุปฺปชฺชติ ปิตฺตปจฺจยาฯ ปิตฺตเภสชฺชํ กริสฺสามีติ เภสชฺชสมฺภรณตฺถญฺเจว ตทตฺถํ อามิสกิญฺชกฺขสมฺภรณตฺถญฺจ ปาณํ หนตีติ โยชนาฯ มชฺฌตฺโต เภสชฺชกรเณ อุทาสีโนฯ

ตสฺมาติ ยสฺมา ปิตฺตาทิปจฺจยเหตุกนฺติ อตฺตโน จ โลกสฺส จ ปจฺจกฺขํ อติธาวนฺติ เย สมณา วา พฺราหฺมณา วา, ตสฺมา เตสํ มิจฺฉาฯ ปิตฺตาทีนํ ติณฺณมฺปิ สโมธานสนฺนิปาเต ชาตานิ สนฺนิปาติกานิฯ